۱۹— سایهٔ جنگ و خشونت بر ژن‌ها: انتقال بین نسلی تروما در خانواده‌های سوری

پادکست علمی نکسوس

آیا زخم‌های عمیق ناشی از جنگ و خشونت می‌توانند فراتر از روان، در کدهای ژنتیکی ما نیز حک شوند و به نسل‌های بعدی منتقل گردند؟ در این اپیزود از پادکست نکسوس، به سراغ مطالعه‌ای بحث‌برانگیز و جدید می‌رویم که بر روی خانواده‌های پناهنده سوری انجام شده و نشانه‌هایی از انتقال ژنتیکی تروما را در سه نسل بررسی می‌کند. دانشمندان در این تحقیق، به دنبال «نشانگرهای اپی‌ژنتیک» – تغییراتی شیمیایی بر روی DNA که می‌توانند تحت تأثیر استرس و محیط فعال شوند – گشته‌اند.

گرچه این ایده که تجربیات تلخ والدین بتواند به این شکل به فرزندان و نوادگان به ارث برسد، هنوز مورد اتفاق نظر همه محققان نیست و مکانیسم دقیق آن ناشناخته باقی مانده، اما یافته‌های این پژوهش، نتایج مطالعات مشابه بر روی بازماندگان نسل‌کشی رواندا و هولوکاست را تداعی می‌کند.

در اپیزود ۱۹ پادکست نکسوس، به تفصیل درباره‌ی این مطالعه، روش تحقیق دانشمندان، یافته‌های کلیدی در مورد تغییرات اپی‌ژنتیک در DNA شرکت‌کنندگان و چگونگی باقی ماندن این نشانگرها در نسل‌های بعدی صحبت خواهیم کرد. همچنین، به نظرات کارشناسان دیگر، از جمله احتیاط‌های لازم در تفسیر نتایج، اهمیت تکرار چنین مطالعاتی و توضیحات جایگزین احتمالی برای این یافته‌ها خواهیم پرداخت.

آیا واقعاً ممکن است تجارب آسیب‌زای پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها، بر سلامت و رفتار نوه‌هایشان تأثیر بیولوژیک بگذارد؟ با ما همراه باشید تا به کاوشی عمیق در علم نوظهور وراثت اپی‌ژنتیک تروما و پیامدهای احتمالی آن بپردازیم.

واژگان تخصصی بکار رفته در این اپیزود:

• اپی‌ژنتیک: مطالعه تغییرات در عملکرد ژن‌ها که ناشی از تغییر در توالی خود DNA نیست، بلکه تحت تأثیر عوامل محیطی مانند استرس ایجاد شده و می‌تواند نحوه «خوانده شدن» یا بیان ژن‌ها را تغییر دهد.
• نشانگرهای اپی‌ژنتیک: برچسب‌ها یا تغییرات شیمیایی روی DNA (مانند گروه متیل) یا پروتئین‌های مرتبط با DNA که می‌توانند تحت تأثیر محیط و تجربیات فرد قرار بگیرند و فعالیت ژن‌ها را بدون تغییر در کد ژنتیکی اصلی، تنظیم کنند.
• متیلاسیون DNA: یکی از اصلی‌ترین و مطالعه‌شده‌ترین مکانیسم‌های اپی‌ژنتیک که در آن گروه‌های شیمیایی کوچکی به نام «متیل» به بخش‌های خاصی از مولکول DNA اضافه می‌شوند. این فرآیند معمولاً منجر به سرکوب یا «خاموش شدن» فعالیت ژن‌های آن ناحیه می‌شود.
• بازبرنامه‌ریزی اپی‌ژنتیک: فرآیندی طبیعی که در مراحل اولیه رشد جنینی پستانداران رخ می‌دهد و طی آن بسیاری از نشانگرهای اپی‌ژنتیک از روی ژنوم (مجموعه کامل DNA) پاک می‌شوند، مانند یک «بازنشانی حافظه» برای DNA تا سلول‌های جنینی بتوانند به انواع مختلف سلول‌ها تمایز یابند.
• ژنوم: مجموعه کامل ماده ژنتیکی (معمولاً DNA) یک موجود زنده که شامل تمام ژن‌های آن است.
• سلول‌های جنسی (مادر): سلول‌های تولید مثلی در جنس ماده (تخمک) که نیمی از اطلاعات ژنتیکی را از مادر به نسل بعد منتقل می‌کنند. در این مطالعه، بررسی انتقال نشانگرها از طریق دودمان مادری مد نظر بوده است.

منبع خبر:

Can trauma from violence be genetically inherited? Scientists debate Syria refugee study

منابع اشاره شده در این اپیزود:

• Epigenetic signatures of intergenerational exposure to violence in three generations of Syrian refugees (Scientific Reports, 2025)
• Leukocyte Methylomic Imprints of Exposure to the Genocide against the Tutsi in Rwanda: a Pilot Epigenome-Wide Analysis (Epigenomics, 2022)
• Influences of Maternal and Paternal PTSD on Epigenetic Regulation of the Glucocorticoid Receptor Gene in Holocaust Survivor Offspring (American Journal of Psychiatry, 2014)
• Characterization of genomic regions escaping epigenetic reprogramming in sheep (Environmental Epigenetics, 2024)

تصویر روی کاور: پیامدهای قتل عام حما در سوریه در سال ۱۹۸۲. پسر جوانی مقابل مغازه‌ای ایستاده که کرکره آن پر از جای گلوله است.

منبع تصویر: Archive PL/Alamy