XVI. YÜZYILLARA KADARKİ OSMANLI ASTRONOMİ TARİHİ - 29 ARALIK 2024 - MEVLANA TAKVİMİ

Mevlana Takvimi

Osmanlı Beyliği, sınır bölgesinde olması sebebiyle diğer beylikler gibi Selçuklunun mirasçısı olma lüksüne sahip olamamış; ilim ve kültür hayatının baştan inşa edilmesi gerekmiştir. Kanuni Sultan Süleyman zamanına gelindiğinde Osmanlıların inşa ettiği medrese sayısı 106’yı bulmuştur. Osmanlı astronomisinde, teorik astronominin problemleri ile ilgili çalışmalar, üç astronom Kadızâde Rûmî (ö.1440 sonrası), Fethullah Şirvânî (ö.1486) ve Ali Kuşçu’nun (ö.1474) öğretileri sayesinde Semerkand matematik-astronomi okulunun devamı niteliğinde sürmüştür. Bu gelenek XVI. yüzyılda, teorik astronomi ve matematikte Osmanlı ilim dünyasının önde gelen isimlerinden biri olan Mîrim Çelebî lakâplı Mahmûd b. Kutbuddîn Muhammed b. Muhammed b. Mûsâ Kâdızâde (ö.1525) sayesinde canlılığını korumuştur. Semerkand matematikastronomi okulunun bir uzantısı olarak teorik astronomi sahasında on üç eseri bulunmaktadır. Bu dönemde teorik astronomi alanında çalışan önemli bir diğer isim, İran’ın Bircend şehrinde doğup büyümüş, Nizâmuddîn Abdu’lAlî b. Muhammed b. Hüseyin el-Bircendî’dir (ö.1528). Osmanlılardaki astronomiyi derinden etkileyen bir diğer astronom ise olan Takiyyuddîn b. Ma‘rûf’dur (ö.1585). Osmanlılarda, denizcilik astronomisi sahasında da dikkat çekici çalışmalar meydana getirilmiştir. Bu alandaki en önemli isim, Seydi Ali Reis adıyla meşhur olan, Ali b. Hüseyin el-Kâtibî’dir (ö.1562). Seydi Ali Reis’in Osmanlı astronomi külliyatına en büyük katkısı, eserlerinin tamamını Türkçe olarak telif etmesidir. Astronomi bilgisinin Türkçeleştirilmesi, hem matematiksel bilimlerde yeni bir dilin oluşmasına hem de matematik ve astronominin daha geniş bir kitleye ulaşmasına imkân sağlamıştır. (Taha Yasin Arslan, 16. Yüzyıl Osmanlı Astronomisi ve Memlük Etkisi, s.89-95)